Είναι οι (Ιπ)πομάχοι, με την υψηλότερη συμβολή στις νίκες του Αλεξάνδρου Του Σταυρου Θεοφανιδη Καθηγητη του Παντειου Πανεπιστημιου
(Δαυλός/236-237, Αύγ.- Σεπτ. 2001)
Η ιστορική-γλωσσολογική προέλευση του όρου
1. Η λέξη «Πομάκοι» είναι ελληνική, γιατί προέρχεται από το: ιπ-πομάχ-οι. Αυτοί ήταν το ισχυρότατο ιππικό, που οργάνωσαν ο φοβερός Φίλιππος και ο φεβερότερος γιός του, ο Μέγας Αλέξανδρος, και με τη συνδρομή του οποίου (ως πανίσχυρου τότε όπλου) κατενίκησαν τους εισβολείς του ενιαίου χώρου της πατρίδας μας, τους Πέρσες. Ας λένε οι φίλοι μας οι Βούλγαροι ότι η λέξη είναι «βουλγαρική» και ότι προέρχεται από τον όρο «πομάγκαμ», που σημαίνει «βοηθώ». Αυτή η προέλευση υποβαθμίζει τους αρχαιότατους Αγριάνες Θράκες (Έλληνες στην ευρεία έννοια του όρου, γιατί πρόκειται για μεσογειακή φυλή κοινής καταγωγής με τους Έλληνες, όπως Έλληνες Αθηναίοι, Έλληνες Σπαρτιάτες, Έλληνες Ίωνες, Έλληνες Μακεδόνες, Έλληνες Πόντιοι, Έλληνες Ηπειρώτες, Έλληνες Θράκες...).
Μήπως οι φίλοι μας οι Βούλγαροι γλωσσολόγοι πρέπει να μας σδηγήσουν και την προέλευση του «πομάγκαν»; Ας διαβάσουν παρακάτω για την προέλευση και αυτής της «βουλγαρικής» λέξης.
2. Άκουσα σε μάθημα γλωσσολογίας τον αρμόδιο καθηγητή Ανδριώτη (αυθεντία στην επιστήμη της γλωσσολογίας) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όταν σπούδαζα εκεί, να αναφέρει την εξής ιστορική–ετυμολογική προέλευση του όρου «Πομάκοι», που την άκουσα νωρίτερα φυσικά, πρώτα από τον πατέρα μου, Πόντιο δάσκαλο. Η σύγχρονη λέξη «Πομάκοι», μας είπε περίπου ο σοφός καθηγητής, έχει την εξής ιστορική–γλωσσολογική προέλευση: Οι Πομάκοι δεν πρωτοεμφανίζονται τον 13ο ή τον 14ο αιώνα μ.Χ. Έχουν αρχαιότατη ελληνική (θρακική) παράδοση: Η γνωστή πληθυσμιακή μαθηματική φόρμουλα Pt = Po (1+ε)t μας λέει πολλά για το παρόν το παρελθόν τους, ως συνέχεια των Πελασγών. Πριν από τους Βούλγαρους (13ος αι. μ.Χ.) και πριν από τους Τούρκους (14ος αι. μ.Χ.) υπήρχαν οι αρχαίοι Θράκες Αγριάνες στην ομηρική ή και προομηρική περίοδο. Οι Αγριάνες αναφέρονται από τον θετικότατο ιστορικό Θουκυδίδη (Β.96.3) και κυρίως από τον Στράβωνα («Γεωγραφικά», Ζ, VΙΙ και ΖV12) και τον Αριανό (Αλεξάνδρου Ανάβασις», ΑVΙ, ΑV8, ΑΙ11,ΑV17) – ο τελευταίος τους αναφέρει μάλιστα πάνω από 50 φορές στην «Ανάβσιν» του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συχνότητα αναφοράς που αποδεικνύει τον ισχυρό πολεμικό χαρακτήρα και τον ρόλο τους σε μια κορυφαία στιγμή του Ελληνισμού, καθώς και την απόκρουση της επικείμενης ή σχεδιαζόμενης 3ης εισβολής των Περσών.
Οι Αγριάνες ήταν ισχυρός πολεμκός λαός. Όταν όλοι οι Έλληνες με την ηγεσία του Φιλίππου Β΄ ενώθηκαν το 337 π.Χ. στο κοινόν των Ελλήνων, για να εκστρατεύσουν εναντίον των Περσών, που δύο φορές εισέβαλαν και κατέστρεψαν την Ελλάδα (Ιωνία, Αιολίδα, Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Αττική – Αθήνα...), συστρατεύθηκαν και αυτοί με τους άλλους Έλληνες. Υπό την ηγεσία δε του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως ιππομάχοι και ακοντιστές με την ορεινή ψυχολογία και εμπειρία τους πήραν μέρος σε όλες τις τολμηρές επιχειρήσεις (ιππομαχίες, ενέδρες, νυκτερινές εφόδους, επιθέσεις αιφνιδιασμούς ορεινές καταδρομές κτλ.) και με τη δράση τους συνέβαλαν αποφασιστικά στις νίκες των Ελλήνων εναντίον των Περσών.
Οι Αγριάνες ήταν στο πλευρό του Αλεξάνδρου στις πιό δύσκολες μάχες, όπως στον ποταμό Εριγώνα κα το Γρανικό: «Ο Αλεξανδρος επήγεν με τους τε Αγριάνας και τους τοξότας...» (Αρριανός, ΑV 17).
Ο Μ. Αλέξανδρος λοιπόν αναγνωρίζονας τη μαχητικότητα, την εργαρικότητα και την αφοσίωση των Αγριάνων, τους εμπιστεύεται απόλυτα και τους προσλαμβάνει (πιό σωστά τους αναθέτει) ως μαχητές στο ιππικό του, γιατί είχαν μεγάλη εξοικείωση και εμπειρία με τα άλογα. «Άγρια» άλογα υπάρχουν και σήμερα στα ορεινά της Ροδόπης και τα είδα στην αρχή της 10ετίας του 1960, όταν πραγματοποιούσαμε στρατιωτικές ασκήσεις. Έτσι εντάσονται ως ιππόμαχοι στον Ελληνικό–Μακεδονικό στρατό και αποκτούν την αίγλη των νικητών του Ελληνισμού εναντίον των βαρβάρων Περσών στην εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου.
Ύστερα από αυτή την «αίγλη», δόξα και συμβολή γίνονται και διάσημοι σ’ ολόκληρο το πανελλήνιο, δηλαδή στον τότε γνωστό μας κόσμο από τη Ρώμη έως τη Βακτριανή, ως οι ηρωικοί, οι φοβεροί και οι τρομεροί ιππομάχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου – ένα από τα ισχυρά όπλα των Ελλήνων εναντίον των πανίσχυρων και πολυπληθέστατων τότε Περσών.
Η ονομασία «ιππομάχοι» λόγω της αίγλης και της δόξας της αρχίζει να επικρατεί και το «Αγριάνες» ταυτίζεται με το «Ιππομάχοι».
3. Στην περίοδο της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής οι Αγριάνες γίνονται γνωστοί πια μόνον ως «Ιππομάχοι» του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά δεν ακολουθούν το διασπαστικό πνεύμα των επιγόνων του. Οι επίγονοι του Μ. Αλεξάνδρου με τη δράση τους (όχι ένωτική) αποθαρρύνουν τους Έλληνες Θράκες (Αγριάνες = Ιππομάχους) να ενταχθούν στις εξοντωτικές φιλοδοξίες τους όπως και στις επιμέρους διαιρέσεις των Ρωμαίων. Οι Αγριάνες–Ιππομάχοι, έξυπνα ποιούντες, επιλέγουν να απομονωθούν στα όρη της Ροδόπης, αποφεύγοντας τις συγκρούσεις που γίνονται στις πεδιάδες της Θράκης, της Μακεδονίας και της Φιλιππούπολης από τους επιγόνους και τους Ρωμαίους κατακτητές.
4. Επί 2.500 όμως χρόνια (από την προ-ομηρική εποχή ως τη βυζαντινή περίοδο) χρησιμοποιούσαν την ελληνική ομηρική γλώσσα και μάλιστα διατηρούν τη θρακική διάλεκτο, η οποία υφίσταται αργότεα τις Βουλγαρο-τουρκικές επιμιξίες.
Η ανάμνηση του όρου «Ιππομάχοι» κυριαρχεί κυρίως και στην ελληνο-ελληνιστική-βυζαντινή γλωσσική ονοματολογία: Οι Αγριάνες είναι πια οι περίφημοι Ιππομάχοι του Μ. Αλεξάνδρου και επιβάλλουν τη φήμη τους στο Βυζάντιο, γιατί η αίγλη και η δόξα του Μ. Αλεξάνδρου και των νικών του (στις οποίες συνέβαλαν και οι Αγριάνες ως Ιππόμαχοι) εγγίζουν τα όρια της μυθοπλασίας.
5. Να όμως, που το Βυζάντιο καταλύεται από τις συνεχείς και συνδυασμένες επιθέσεις Αράβων, Φράγκων (κυρίως αυτών), Σλάβων και Τούρκων και, ενώ οι Βυζαντινοί στο πολυεθνικό κράτος τους αφήνουν ανέπαφη και ακέραιη την ελληνική-θρακική εθνότητα, οι Βούλγαροι, που κυρίεψαν την περιοχή της Ροδόπης (Ξάνθη και Κομοτηνή), Φιλιππούπολη και Ανδριανούπολη τον 13ο και 14ο αιώνα μ.Χ., προσπάθησαν επί δύο περίπου αιώνες να τους εκβουλγαρίσουν με τη βία και επέβαλαν τη γλώσσα τους με διοικητικό και οικονομικό καταναγκασμό... Να γιατί σήμερα ένα σημαντικό μέρος του λεξιλογίου τους είναι βουλγαρικό. Οι ρίζες όμως της γλωσσικής παιδείας, όπως και τα ονόματα (Αγριάνες, Ιππόμαχοι, Ροδοπαίοι) είναι ομηρικά και ελληνικά...
6. Μόλις οι Οθωμανοί σαρώνουν την Χερσόνησο του Αίμου τον 14ο αι. μ.Χ., το 1362 καταλαμβάνουν την Ανδριανούπολη και μετά τρία χρόνια, το 1365, καταλαμβάνουν και την περιοχή της Ροδόπης. Τότε αποκαλούνται με το διαδεδομένο αρχαίο ελληνιστικό όνομα «Ιππομάχοι» - Πομάκοι. Επειδή όμως αύτε οι Σλάβοι ούτε οι Τούρκοι έχουν λεπτά φωνητικά όργανα (λεπτές φωνητικές χορδές), για να προφέρουν το ΙΠ- στην αρχή της λέξης Ιππομάχοι, την εκφέρουν με τις δικές τους φωνητικές ιδιότητες, τα δικά τους φυλετικά και ανθρωπομορφικά φωνητικά χαρακτηριστικά ως: «Πομάχ» ή «Πομάκ» (αφαιρώντας το ΙΠ- στην αρχή της λέξης και το –ΟΙ στο τέλος της λέξης, δηλαδή έχουν τέλεια τουρκοφωνική προσαμογή: κόψιμο της αρχής και της κατάληξης). Επομένως τόσο από τους Σλάβους – Βουλγάρους όσο και από τους Τούρκους οι αρχαίοι ελληνιστικοί Ιππομάχοι γίνονται «Πομάκ» ή «Πομάχ». Η λέξη λοιπόν «Πομάκος» είναι ελληνική με βάση την ετυμολογική προέλευσή της.
Η άποψη ότι η λέξη «Πομάκοι» προέρχεται από το βουλγαρικό «πομαγκάμ», που σημαίνει «βοηθώ», έχει την εξής βάση: Λησμονεί ότι πρόδρομος της σλαβικής και βουλγαρικής λέξης ήταν η ομηρική-ελληνική λέξη «Ιππομάχος», που σημαίνει: «ο από ίππου μαχόμενος, ο οπλίτης ιππεύς» (Δημητράκος, «Εκσυγχρονισμένο Λεξικό», Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών). Το ρήμα «ιππομαχέω-ώ» σημαίνει: μάχομαι έφιππος.
Η λέξη «ιππομαχία» σημαίνει: «μάχη μεταξύ εφίππων, δηλαδή ιππικού προς ιππικόν» (Λεξικό Πρωίας). Το βουλγαρικό «πομάγκαμ» λοιπόν έχει ρίζα-μήτρα το ελληνικό «ιπ-πομάχος». Τα: «ιππομαχία», «ιππομαχώ» και «ιππομάχος» είναι ελληνικότατα-πελασγικά.
- Η αρχαία ελληνιστική σημασία (η πρώτη έννοια) του όρου «ιππομάχος» είναι: «ο από ίππου μαχόμενος», ο γενναίος μαχητής του Μ. Αλεξάνδρου.
- Αργότερα, όταν το ιππικό περιορίζει τη σπουδαιότητα στην πολεμική τέχνη, ο ιππόμαχος γίνεται αυτός στον οποίο εμπιστευόμαστε τη φροντίδα των ίππων του ιππικού σώματος.
- Και αργότερα, όταν πιά το ιππικό εξασθενίζει τη συμβολή του στην πολεμική τέχνη (γιατί αναπτύσσεται το πυροβολικό και αργότερα τα άρματα μάχης), έχουμε τον «ιπποκόμο» και το «ιπποκομώ», δηλαδή αυτόν που περιποιείται του ίππους και αυτόν που «υπηρετεί τον αξιωματικό», δηλαδή το βοηθό.
Αλλά το συντριπτικό στοιχείο υπέρ της εκδοχής μας είναι το εξής: Η παραγωγή του «Πομάκοι» από το «(Ιπ)-πομάχοι» αναγνωρίζεται ως γενεσιουργό αίτιο, γιατί συνδέεται με το κοσμοϊστορικό γεγονός της κατάκτησης της Ασίας από τους Έλληνες – δημιουργούς και του όρου αυτού. Οι Έλληνες ήταν πάντα γεννήτορες ονοματοδοσιών, όπως είναι οι λέξεις: Ευρώπη, Μακεδονία, Σκόπια, Κόσμος, Πλανήτης...
7. Συνοπτικά αποκρούω την ονοματοδοσία του αρχαιότατου αυτού λαού από το βουλγαρικό «πομάγκαμ» (βοηθώ) για τους εξής αυτονόητους λόγους:
α) Η λέξη αυτή έχει πρόσφατη εμφάνιση (γύρω στον 13ο ή 14ο αιώνα μ.Χ.), ενώ οι Αγριάνες – Πομάκοι έχουν ιστορία πάνω από 8.000 χρόνια ως Πελασγοί Θράκες (Μην ξεχνάμε τον πρώτο Αρχάνθρωπο στα Πετράλωνα της αρχαίας Θράκης).
β) Είναι λογικό οι αρχαίοι Αγριάνες να πρωτονομαστούν σε «Ιππομάχους» γύρω στον 3ο π.Χ. αιώνα, δηλαδή στους ελληινστικούς χρόνους, γιατί με τον ελληνικό αυτόν τίτλο οι μαχητές (Ιπ-πομάχ-οι) του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποκτούν δόξα, αίγλη, που τους επιτρέπει να γίνουν περισσότερο γνωστοί με το «Ιππομάχοι» παρά με το αρχαίο Αγριάνες, που χάνει την αρχαία επιβολή του ως όνομα χωρίς ίστορική φήμη.
γ) Οι Βούλγαροι πρέπει να γνωρίζουν ότι οι πρώτες λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για τον χαρακτηρισμό τοπωνυμίων και λαών έχουν κατ’ εξοχήν ελληνική πολιτιστική προέλευση και όχι σλαβική ή βουλγαρική, γιατί:
Α. Οι Έλληνες εμφανίζονται γλωσσικά στην περιοχή του Αίμου πριν 8.000 χρόνια, ενώ οι Βούλγαροι εμφανίζονται πρόσφατα, στον 6ο-7ο αιώνα, και
Β. Η πρώτη γλώσσα, που εμφανίζεται στη περιοχή του Αίμου (Ροδόπης), είναι πελασγική ή πρωτοελληνική ή ομηρική, που είναι η γλώσσα–μητέρα όλων των άλλων εθνικών γλωσσών: ελληνικής, βουλγαρικής, ρουμανικής, σκοπιανής, αλβανικής... Να, γιατί και η λέξη «Πομάκοι» έχει ελληνική–ομηρική προέλευση φυσικά, από Ιππομάχοι...
Συμπεράσματα: 8. α) Οι Πομάκοι (Ιππομάχοι) είναι αρχαιότατος ελληνο-θρακικός λαός, με το αρχικό όνομα «Αγριάνες», που εμφανίζονται από την προομηρική εποχή και δεν έχει καμιά σχέση (φυλετική – ανθρωπολογική): α) με τους Βουλγάρους που έρχονται στη Χερσόνησο του Αίμου τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ. από την Κεντρική Ασία και Β) με τους Τούρκους που έρχονται στη Χερσόνησο του Αίμου τον 14ο αιώνα μ.Χ. από τα βάθη της Ασίας. Όλες οι άνθρωπολογικές μελέτες (ανθρωπομορφικών χατακτηριστικών κ.τ.λ.) μας αποκαλύπτουν αυτή την αλήθεια. Να το ισχυρό επιστημονικό τέστ φυλετικής προέλευσης.
β) Οι Βούλγαροι τους υποτάσσουν και τους εκφοβίζουν επί δύο αιώνες αναγκαστικά, γι’ αυτό και η φαινομενική κυριαρχία της βουλγαρικής γλώσσας στους Πομάκους, οι οποίοι εντούτοις έχουν στραφεί εναντίον των Βουλγάρων επί οθωμανικής αυτοκρατορίας.
γ) Οι Τούρκοι τους εξισλαμίζουν υποχρεωτικά έναντι δελεαστικών ανταλλαγμάτων, πράγμα το οποίο συνεχίζουν και σήμερα προσφέροντάς τους π.χ. κεραίες υψηλής λήψεως για τις τηλεοράσεις τους, για να δέχονται την άμεση και έμμεση «πλύση εγκεφάλου» της Άγκυρας.
Οι εναλλακτικές προελεύσεις της ονομασίας «Πομάκοι» είναι αρκετά «πειστικές».
- Κατά μία άποψη, υποστηρίζεται η προέλευση του όρου από την αρχαία ελληνική λέξη πόμαξ, που σημαίνει το δυνατό πότη κρασιού (από τη συνήθεια των αρχαίων Θρακών να πίνουν κρασί και να λατρεύουν τον Διόνυσο). Η ονομασία αυτή δεν φαίνεται πιθανή, γιατί οι ορεινοί Πομάκοι της Ροδόπης δεν πίνουν συνήθως κρασί. Άλλωστε το «πόμαξ» δεν έχει ιδιαίτερη βάση ως στοιχείο διάκρισης, γιατί πολλοί αρχαίοι Έλληνες (Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Κορίνθιοι κ.ά.) έπιναν κρασί... Η οινοποσία δεν ήταν μοναδικό χαρακτηρηστικό μιας μόνο φυλής.
- Κατά μιά άλλη άποψη η ονομασία οφείλεται στο γεγονός ότι στην αρχαία Θράκη υπάρχει πόλη με το όνομα «Πόμα», δηλαδή αρχαίο θρακικό τοπωνύμιο, το οποίο προσέδωσε την ονομασία. Κατά τη γνώμη μας ένα μικρό τοπωνύμιο, όπως ο αρχαίος οικισμός «Πόμα», δεν μπορούσε να δώσει την ονομασία μιας μεγάλης φυλής, που ξεπέρασε σε πληθυσμό τις 500.000.
- Κατά μία άλλη εκδοχή το «Πομάκος» είναι προσαρμογή ή παραφθορά της λέξης «Απόμαχος», που αποδίδει την επιστροφή των Αγριάνων πολεμιστών του Μ. Αλεξάνδρου μετά τους νικηφόρους πολέμους εναντίον των Περσών. Αυτή η εκδοχή προσεγγίζει την έλευση του «Πομάκος» από το «(Ιπ)πομάχος», αλλά δεν είναι ρεαλιστική, διότι και άλλοι πολεμιστές των Μακεδόνων, Ηπειρωτών, Θεσσαλών κ.τ.λ. ήταν απόμαχοι και επέστρεψαν στη πατρίδα τους μετά τους νικηφόρους πολέμους εναντίον των Περσών.
Πηγή: http://www.hellenicway.ca/april02/pomaki.htm
